Çocuklarda ‘Yönetici İşlev’
Yönetici işlev denilince aklına neler geliyor? CEO’ların sahip olduğu bir işlev ya da yönetici insanlara ait bir özellik mi? Çocuk ve yönetici işlev kelimeleri yan yana gelince ne düşünüyorsun? Çocuğun yoksa doğuştan yönetici bir role mi sahip? :)
Yönetici İşlev (Executive Function)
Yönetici işlev beynin ön bölgesinde gerçekleşen hemen hemen her gün kullandığımız temel öz düzenleme becerilerinin bütünüdür. Peki neler yapmamıza yardımcı olabilir? Plan yapmamıza, karar vermemize, durumlar arasında değerlendirme yapmamıza, duygularımızı kontrol etmemize, deneyimlerden öğrenmemize ve soyut düşünme becerilerimizin gelişmesine yardımcı olur. Tıpkı bir orkestra şefinin orkestrayı düzenlediği ve yönettiği gibi yürütücü işlevler çok sayıda bilişsel, davranışsal ve duygusal görevi denetler ve koordine eder. Peki gündük hayatımızdaki tüm düzeni etkileyen yönetici işlev ne zaman gelişmeye başlar?
Çocuklarda Yönetici İşlev
Yönetici işlev becerileri beyin gelişimine paralel olarak gelişme eğilimi gösterir. Özellikle beyin hızla geliştiği ilk 3 yaş, yönetici işlev özelliklerinin de hızla gelişmeye başladığı bir dönemdir. Yapılan çalışmalarda da yönetici işlevin okul öncesi dönemde 3 yaş ile 5 yaş arasında önemli bir gelişme gösterdiğine dair önemli sonuçlar bulunmuştur. Bir diğer önemli bir sonuç ise bu dönemde geliştirilen işlevlerin aslında ileriki yaşlardaki daha karmaşık yönetici işlevlerin temelinin atıldığı görülmüştür. Peki yönetici işlevi daha yakından tanımaya var mısın?
Yönetici İşlevin Bileşenleri
Genellikle dikkat kontrolü, öz-düzenleme, işlem hızı, bilişsel esneklik, planlama gibi becerilerin yönetici işlevlerin alt boyutları olarak ele alınır. Fakat tüm bunları kapsayan 3 temel bileşenden bahsedebiliriz.
Bilişsel esneklik (Cognitive Flexibility): Düşünceleri hareket ettirebilme yeteneği olarak ifade edilebilir. Planları değiştirebilme, değişen durumlara uyum sağlama, çözümler bulmak için farklı stratejiler deneme, çoklu görevleri yürütebilme, farklı bakış açılarına sahip olabilme becerisidir. Peki bu beceriyi çocuk davranışında nasıl görebiliriz? Bu beceriye sahip bir çocuk sorun çözme konusunda başarılıdır, yanlış yaptığı zaman kabul edip farklı yöntemlere başvurur.
Engelleyici kontrol (Inhibitory Control): Baskıları kontrol etme yeteneği olarak ifade edilebilir. Göreve odaklanma, dürtüsel tepkilere direnebilme, dikkat dağıtıcı unsurları görmezden gelme, istenmeyen düşünceleri bastırabilme becerisidir. Peki bu beceri sayesinde çocuk neler yapabilir? Çocuk alışkanlıklarına direnebilir, durumun gerektirdiği gibi davranıp odaklanacağı şeyi seçebilir ve dikkatini dağıtan unsurlardan uzaklaşabilir.
Çalışma belleği (Working Memory): Bilgileri akılda tutma ve gerektiğinde kullanma yeteneği olarak ifade edilebilir. Sözel ve görsel ögeleri geçici olarak beyne kaydedip daha sonra hatırlayabilme, bağlantılar kurma, süreç içinde gelişen şeyleri anlamlandırma, zaman yönetimi, alternatif düşünme gibi becerileri içerir. Peki bu beceri sayesinde çocuk neler yapabilir? Çalışma belleği gelişmiş bir çocuk bilgilerini ve tecrübelerini karar alırken kullanır ve parça-bütün ilişkisini kurarak karşılaştığı problemleri daha kolay çözebilir.
Çocuklar bu becerilerle doğmazlar elbette ama onları geliştirme potansiyeline sahip olarak doğarlar. Yetişkin-çocuk arasındaki etkileşimler bu becerilerin kazanımını büyük ölçüde şekillendirir. Peki çocukların yönetici işlev becerileri nasıl desteklenebilir? Özellikle erken çocukluk döneminde bu becerilerin gelişmesi için neler yapabiliriz? Tüm bu soruların cevabını aradığımı için bir sonraki yazımızda görüşmek üzere :)
Çocuk kalın, çocuklarla kalın…
Yazar: Betül Polat- Boğaziçi Üniversitesi Temel Eğitim Bölümü Öğrencisi
Kaynakça:
Best, J. R., Miller, P. H., & Jones, L. L. (2009). Executive functions after age 5: Changes and correlates. Developmental Review, 29, 180-200. doi: 10.1016/j.dr.2009.05.002
Diamond, A. (2013). Executive Functions. Annual Review of Psychology, Vol. 64:135-168.
- Salı 01 Mar 2022
- 579
